به گزارش روابط عمومی دانشگاه مفید، نشست علمی پیرامون كتاب «حقوق اسلام و حقوق بین الملل؛ حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات» روز دوشنبه ۳ خردادماه ۱۴۰۰ به همت مركز مطالعات حقوق تطبیقی دانشگاه مفید برگزار شد.

در این نشست علمی، خانم دكتر امیلیا جاستینا پاول، دانشیار دانشكده حقوق دانشگاه نوتردام آمریكا به عنوان نویسنده و ارائه كننده و جناب آقای دكتر سید مصطفی میر محمدی، دانشیار دپارتمان حقوق دانشگاه مفید به عنوان دبیر نشست حضور داشتند.

در ابتدای جلسه بعد از بیان مباحث مقدماتی توسط دكتر میرمحمدی، دكتر امیلیا جاستینا پاول به مدت سی دقیقه به ارائه نكاتی در باب كتاب خود پرداختند. ایشان ضمن تشكر به جهت برگزاری نشست علمی پیرامون كتاب، بیان كردند كه برای نوشتن این كتاب، حدود هفت سال وقت صرف نموده اند. دكتر امیلیا در رابطه با دلیل انتخاب این موضوع برای نوشتن كتاب چنین عنوان كرد كه انگیزه ی من از نوشتن این كتاب رو به رو شدن با دو دیدگاه متفاوت بوده است؛ یك دیدگاه، نظر قاضی الخصاونه (از قضات مشهور دیوان كه در زمینه حقوق اسلام پژوهش های بسیاری انجام داده است) بوده است. قاضی الخصاونه اعتقاد داشتند كه كشورهای اسلامی با همه تنوعی كه دارند، اما در عین حال مایلند به دیوان بین المللی دادگستری مراجعه نمایند و اختلاف خود را به دیوان ببرند. به عبارت دیگر از سخن ایشان چنین بر می آید كه كشورهای اسلامی در عین حال كه متنوع هستند اما دیوان را قبول دارند. بنابراین در ضمن اختلافی كه از نظر مذهب و قانون اساسی بین آن ها وجود دارد، در یك نقطه با هم مشترك هستند و همین نكته من را متمایل نمود كه به مطالعه در این زمینه بپردازم. دیدگاه دیگر، دیدگاه یكی از حقوق دانان مشهور بین المللی بود كه اعتقاد داشت، حقوق بین المللی اسلامی برای دوره خودش بوده و دوره حقوق بین المللی اسلام الان نیست و مربوط به گذشته است. پس بنابراین من با این دو دیدگاه مواجه شدم كه یك نگاه نسبت به حقوق اسلامی، مثبت و نگاه دیگر منفی بود. از طرفی هم متوجه شدم كه در كشورهای غیر اسلامی فهم درستی از اسلام وجود ندارد. بنابراین شروع به مطالعه نمودم تا ببینم، با تأكید بر حل و فصل اختلافات بین المللی، تفاوت ها و شباهت های بین اسلام و حقوق اسلام و حقوق بین الملل چیست.
دكتر جاستینا پاول در ادامه بیان داشتند كه اگر بخواهیم به نتیجه برسیم باید بر شباهت ها تأكید نماییم، نه بر تفاوت ها. چون شباهت ها راه را بر صلح و آشتی باز می كند.
ایشان در ادامه همچنین بیان داشتند كه وقتی وارد مطالعه شدم متوجه شدم كه كشورهای اسلامی یكی نیستند. به عنوان مثال ایران، كویت، عمان، افغانستان و مالزی همه كشورهای اسلامی هستند اما در عین حال تفاوت هایی بین این كشورها وجود دارد. تعدادی از این كشورها سكولار هستند، تعدادی بر حقوق اسلام تأكید دارند. میزان توجه آن ها به حقوق اسلام هم می تواند متفاوت باشد و در این زمینه ایران را با برخی كشورهای اسلامی بسیار متفاوت است. اما در كتابی كه من نوشتم سعی كردم هم كشورهای سكولار و هم اسلامی، هر دو را مورد ملاحظه قرار دهم كه آیا می توان بین این دو دسته از كشورها در حوزه بحث، شباهت هایی یافت یا خیر.
به گفته دكتر پاول كشور اسلامی كشوری است كه بیش از ۵۰ درصد مسلمان هستند. این كشورها با این كه از نظر نظام های حقوقی متفاوت هستند ولی اشتراكاتی دارند كه می شود روی این اشتراكات سرمایه گذاری كرد.
ایشان در ادامه وارد بحث تفاوت ها و شباهت ها شد ه و در رابطه با آن گفتند كه تفاوت ها در این است كه اولا كشورهای اسلامی مبتنی بر دین هستند، لذا تفاوت بین دین و حقوق در اینجا خودنمایی می كند؛ چراكه در كشورهای اسلامی از قرآن و سنت به عنوان منابع استفاده می شود اما در دادگاه ها دین نقشی ندارد و لذا در دیوان بین المللی دادگستری یا در دیوان داوری بر اساس استناد به اسلام حل و فصل صورت نمی گیرد. در عین حال با در نظر گرفتن این تفاوت ها اما شباهت ها هم بسیار هستند. هر دو از متألهان و فقیهان استفاده می كنند. در حقوق بین الملل از گروسیوس استفاده می كنیم كه دیدگاه خوبی دارد، در اسلام نیز از فقه استفاده می شود. عرف هم در حقوق بین الملل و هم در حقوق كشورهای اسلامی به رسمیت شناخته شده است و حاكمیت قانون نیز در هردو وجود دارد. بنابراین این شباهت ها باعث می شود كه راه حلی برای حل و فصل اختلافات بین المللی پیدا كنیم. نكته دیگر اینكه اگر بخواهیم به طور مستقیم برویم سراغ حل و فصل اسلام، كلمه ای كه به ما كمك می كند صلح است. صلح كلید واژه ای است برای حل و فصل اختلافات، منتها بر اساس نظام سكولار ترافعی و مجادله ایست و بازنده و برنده وجود دارد. ولی وقتی در حقوق اسلامی حل و فصل اختلافات صورت می گیرد اگر صلح محور باشیم فردی به صورت كدخدامنشانه و دوستانه مداخله می كند و این اختلاف را حل و فصل می كند. صلح در اسلام ترافعی نیست بلكه غیر ترافعی است؛ یعنی محاجه ای نیست و برنده و بازنده ندارد. اسلام اساسا دولت یا افراد را تشویق نمی كند كه به سمت روش های ترافعی بروند.
دكتر پاول در جمع بندی خود عنوان كردند كه رفتن به دادگاه های بین المللی ره آورد نظام سكولار است. در اسلام سازش مطرح است و همچنین مداخله شخص ثالث به عنوان یك رهیافت اسلامی قابل توجه است. اما هركدام از كشورهای اسلامی با توجه به اینكه تا چه میزان به اسلام یا تا چه میزان به نظام سكولار پایبند هستند ، روش مراجعشان به دیوان فرق دارد. كشورهای اسلامی تاكید زیادی بر اسلام دارند.‌ این را می توانیم از رهبری كشور آن ها متوجه شویم؛ اگر كشوری اصرار دارد كه حتما رهبر آن كشور مسلمان باشد و یا در آن قضات با سوگند دینی در قضاوت شركت نمایند، نشان می دهد كه ماهیت آن كشور اسلامی است و خیلی تمایلی به مراجعه به دیوان ندارد و می خواهند اختلافات را به روش دوستانه و مسالمت آمیز حل و فصل كنند. اما كشورهای با ماهیت سكولار عمدتا به سمت دادگاه ها و داوری می روند كه الزام آور است.
دكتر امیلیا جاستینا پاول در پایان ابراز امیدواری كردند كه بتوانند به كشور ایران سفر نمایند و از نزدیك با فرهنگ ایران و خصوصا دانشگاه مفید آشنا گردند. به گفته ایشان كتاب چند سال وقت ایشان را گرفته و با دقت زیاد حقوق اسلام را مطالعه نموده اند. هدف ایشان نیز این بوده كه در غرب افراد را بیشتر با حقوق اسلام آشنا نمایند و به نظر ایشان عدالت، صلح و همچنین حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات كلید واژه هایی هستند كه در حقوق اسلام دیده می شود و نیاز به آشنایی بیشتر دارد.
بعد از اتمام ارائه خانم امیلیا جاستینا پاول، شركت كنندگانی كه به صورت مجازی در جلسه حضور داشتند سوالات خود را پیرامون كتاب و موضوع آن از خانم دكتر پرسیدند و پروفسور پاول نیز به آنها پاسخ دادند. این نشست به زبان انگلیسی برگزار شد.